Halk arasında "bunama" olarak bilinen "demans"; düşünme, hatırlama, konuşma, karar verme, uygulama, hesap yapabilme gibi eskiden kolaylıkla yapılan işlerin güçleştiği, kişilik ve davranış değişikliklerinin de eşlik ettiği nörolojik bir hastalıktır.
Demans bellek ve benzeri zihinsel yeteneklerin bozukluğu ile giden hastalıklara verilen genel isimdir. Alzheimer hastalığı tüm demansların %60’ından fazlasını oluşturur. İkinci Sıklıkta ise inme (felç) sonrası ortaya çıkan 'vasküler demans' görülmektedir
Demans Olarak Tanımlanan Hastalıklar:
- Alzheimer Hastalığı
- Damar Tıkanıklığa Bağlı Demans
- Parkinson Hastalığına Bağlı Demans
- Lewy Cisimcikli Demans
- Frontotemporal Demans
- Creutzfeld-Jacob Hastalığı
- Normal Basınçlı Hidrosefali
- Hungtington Hastalığı
- Wernike-Korsakoff Kendromu
- Kafa İçi Tümörler
- Menenjitler
- Sifiliz
- AIDS
- B12, B1, B6 Vitamin Eksiklikleri
- Hormonal hastalıkları
- Anemi
Demans çok farklı belirtiler ile başlayabilir ve birbirine benzer belirtiler ile ortaya çıkabilir. Demans tanısı için bellek bozukluğu, konuşma bozukluğu, dikkat bozukluğu, karar verme güçlüğü ve görsel algı bozukluğunun hastada saptanması gerekir.
En sık görülen tip bellek bozukluğu, en son öğrenilen ve yaşanılan bilgilerin hatırlanamaması şeklinde tanımlanan yakın bellek kusurudur. Hasta akşam ne yediğini, günün tarihini, paranın üstünü almayı, anahtarı nereye koyduğunu ve verdiği randevuları unutur, bildiği tanıdığı sokaklarda kaybolabilir.
Demansda bulgular sıklıkla ilerleyici seyir gösteri ve yavaş bir kötüleşme dönemi yaşanır. Bu dönemde nöroloji uzmanı tarafından muayene ve değerlendirme yapılması tanı ve demans nedeni olabilen hastalıklara özgün tedavilerin erken dönemde uygulanması açısından büyük bir önem taşımaktadır.
Demansın en sık görülen alt tipi Alzheimer hastalığıdır. Hatırlama yeteneği ve bellek, düşünme, konuşma ve oryantasyon da görev alan beyin bölgelerindeki sinir hücrelerinin yavaş ve geri dönüşsüz bir şekilde ölmesi sonucu gelişir. Hastalıkta beyin hacminde azalma gözlenebilir. Alzheimer ileri yaşlarda görülmesine rağmen yaşlanmanın doğal bir sonucu değildir. Normal yaşlanma sürecinde oluşan yapısal değişiklikler zihinsel becerilerde belirgin kayba ve yeni bilgileri öğrenme güçlüğüne yol açmaz. Alzheimer hastasında ise durum tam tersidir; hastada ayrıca yeni bilgileri öğrenme güçlüğü de vardır ayrıca hastalığın seyri sırasında psikiyatrik sorunlar da görülebilir.
Erken evrede genellikle gözardı edilebilen unutkanlık, yorgunluk, isimleri ve kelimeleri hatırlayamama, sosyal davranış bozuklukları görülebilir. Daha sonra el-ayak koordinasyonunda bozulma, kaybolma, sinirlilik hali ve paronaya gibi belirtilerle birlikte günlük hayata devam etmede güçlükler ile karşılaşılır. İleri evrede ise hasta yakın çevresine hem zihinsel hem de bedensel olarak bağımlı durumdadır.
Tanıda hasta yakınlarının alınan bilgilerden hasta hayatında hangi işlevlerde değişiklikler görüldüğü öğrenilir. Beyin işlevini kontrol eden yazılı/görsel nöropsikolojik testlerden faydalanılır. Unutkanlık gibi belirtilere neden olabilecek diğer sağlık sorunlarının dışlanması için tiroid hormon testi, B12 vitamini testi gibi laboratuvar testleri istenebilir. Demans şüphesi oluşan durumda beyin MRG (beynin görüntülenmesi), beynin çalışmasını gösteren PET (tomografi) ve EEG (beyin elektrosu) gibi nörolojik tetkikler yapılır.
Okuma, bulmaca çözme ve kelime oyunu oynama gibi zihinsel teşvik edici faaliyetler, yeterli fiziksel aktivite ve sosyal etkileşim demansın başlamasını geciktirebilir ve etkilerini azaltabilir.
Sigarayı bırakmak bu riskleri azaltabilir yeterli vitamin alınması yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet ve yüksek vücut kitle indeksi (BMI) gibi faktörlerin kontrol edilmesi bazı demans risklerini düşürmek için önemlidir. Eğer işitme kaybı, depresyon veya anksiyete rahatsızlıklarınız varsa bu problemlerin tedavisi, sağlıklı bir beslenme alışkanlığı, omega-3 yağ asitleri gibi besinler demans geliştirme riskini azaltır. Kaliteli uyku bir çok hastalığı önleme ve hayat kalitesini yükseltmek için önemlidir.
Demans hastasında bulgular zaman içinde değişkenlik gösterebildiğinden Nöroloji Uzmanı tarafından yapılacak periyodik muayeneler, gerektiğinde kullanılmakta olan ilaçların değiştirilmesi veya dozlarının yeniden ayarlanması tedavi başarısı açısından önem taşımaktadır.